4 春溫的歸屬
4.1 屬伏氣溫病
春溫爲伏氣溫病的一種,系冬受寒邪,伏至春季所發的溫熱病(《溫熱經緯·葉香巖三時伏氣外感篇》)[3]。伏氣春溫(spring warmth caused by latent pathogenic qi[3])是指冬月感寒不即病,至春而發的春溫[3]。
4.2 屬新感溫病
春溫一說亦屬新感溫病(見《增補詳註溫病條辨》卷一)[3]。即新感春溫。新感春溫(newly contracted spring warmth[3])是指春月暴感寒邪而發的春溫[3]。新感溫病(newly acquired warm disease[3]、newly contracted warm disease[3])是指感邪即發的溫病[3][3]。即四時中感受外邪,隨感隨發[4]。又稱“外感溫病”[4]。明·汪石山曰:“有不因於傷寒而病渴者,此特春溫之氣,可名曰春溫。如冬之傷寒、秋之傷溼,夏之中暑相同,此新感之溫病也。”
4.3 伏氣春溫兼新感證
春溫亦有因新感外寒,觸動伏氣而發(《時病論》)[4]。即伏氣春溫兼新感證。伏氣春溫兼新感證(spring warmth caused by latent qi triggered by newly contracted cold pathogen[4])是指新感寒邪,觸動伏氣而致的春溫[4]。
6 春溫的辨證分型
6.1 春溫·熱擾胸膈證
春溫·熱擾胸膈證(spring warmth with syndrome of heat stagnation in chest and diaphragm[4])是指邪熱內鬱胸膈,以身熱,心煩懊𢙐,坐臥不安,苔微黃,脈數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.2 春溫·熱灼胸膈證
春溫·熱灼胸膈證(spring warmth with syndrome of heat burning in chest and diaphragm[4])是指熱邪入裏,灼傷胸膈,以身熱不已,煩躁不安,胸膈灼熱如焚,脣焦咽燥,口渴,或便祕,舌紅,苔黃或黃白欠潤,脈滑數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.3 春溫·熱鬱膽腑證
春溫·熱鬱膽腑證(spring warmth with syndrome of heat stagnation in gallbladder[4])是指邪熱內鬱膽腑,以身熱,口苦而渴,乾嘔,心煩,小便短赤,或胸脅不舒,舌紅,苔黃,脈象弦數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.4 春溫·陽明熱盛證
春溫·陽明熱盛證(spring warmth with syndrome of exuberant heat in Yangming[4])是指陽明熱盛,耗傷陰津,以壯熱,面赤,汗多,心煩,渴喜涼飲,舌紅,苔黃燥,脈洪大或滑數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.5 春溫·陽明腑實證
春溫·陽明腑實證(spring warmth with syndrome of excess of Yangming fu-viscera[4])是指陽明腑實,小腸熱盛,以身熱,大便不通,小便涓滴不暢,溺時疼痛,尿赤,時煩渴甚等爲常見症的春溫證候[4]。
6.6 春溫·熱結氣虛證
春溫·熱結氣虛證(spring warmth with syndrome of heat binding and qi deficiency[4])是指陽明熱結,氣液兩虛,以身熱,腹滿,便祕,口乾咽燥,倦怠少氣,或撮空摸牀,肢體震顫,目不了了,苔幹黃或焦黑,脈象沉弱或沉細等爲常見症的春溫證候[4]。
6.7 春溫·熱結陰虧證
春溫·熱結陰虧證(spring warmth with syndrome of heat binding and yin insufficiency[4])是指陽明熱結,陰液虧損,以身熱,腹滿,便祕,口乾脣裂,苔焦燥,脈沉細等爲常見症的春溫證候[4]。
6.8 春溫·熱灼營血證
春溫·熱灼營血證(spring warmth with syndrome of toxin entering nutrient and blood phases[4])是指熱邪內陷,灼傷營陰,以身熱夜甚,心煩躁擾,甚或時有譫語,癍疹隱隱,咽燥口乾而反不甚渴,舌紅絳,苔薄或無苔,脈細數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.9 春溫·氣營兩燔證
春溫·氣營兩燔證(spring warmth with syndrome of blazing heat in both qi and nutrient phases[4])又稱春溫·氣血兩燔證,是指氣分邪熱未解,營血熱毒又盛,以壯熱,口渴,頭痛,煩躁不安,肌膚髮癍,甚或吐血、衄血,舌絳,苔黃,脈數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.10 春溫·熱與血結證
春溫·熱與血結證(spring warmth with syndrome of binding of heat and blood[4])是指熱毒內陷,熱摶血瘀,蓄於下焦,以少腹堅滿,按之疼痛,小便自利,便結或大便色黑,神志如狂,或清或亂,口乾而漱水不欲咽,舌紫絳色暗或有瘀斑,脈沉實而澀等爲常見症的春溫證候[4]。
6.11 春溫·熱盛動血證
春溫·熱盛動血證(spring warmth with syndrome of bleeding caused by blazing heat[4])是指血分熱毒熾盛,迫血妄行,以身體灼熱,躁擾不安,甚或昏狂譫妄,癍色紫黑,成片成塊,或吐衄便血,舌深絳,脈數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.12 春溫·熱陷心包證
春溫·熱陷心包證(spring warmth disease with syndrome of heat invading pericardium[4])是指營分失治,熱毒深陷,內閉心包,以身灼熱,神昏譫語,或昏聵不語,或痰壅氣粗,肢冷,舌謇等爲常見症的春溫證候[4]。
6.13 春溫·內閉外脫證
春溫·內閉外脫證(spring warmth with syndrome of internal blockade and external collapse[4])是指邪盛正虛,內閉外脫,以神昏譫語,躁擾不安,氣短息促,手足厥冷,冷汗自出,大便閉,舌絳色暗,乾燥起刺,欲伸無力,脈細疾或沉弱等爲常見症的春溫證候[4]。
6.14 春溫·熱盛動風證
春溫·熱盛動風證(spring warmth with syndrome of wind stirring by exuberant heat[4])是指熱邪內陷,熱盛動風,以身熱壯盛,頭暈脹痛,手足躁擾,甚則狂亂、神昏,痙厥,舌幹絳,脈弦數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.15 春溫·腎陰虛證
春溫·腎陰虛證(spring warmth with syndrome of kidney yin deficiency[4])是指熱毒餘邪久羈,損傷肝腎真陰,以身熱不甚,久留不退,手足心熱甚於手足背,咽乾齒黑,或神倦,耳聾,舌幹絳,甚則紫晦,脈虛軟或結代等爲常見症的春溫證候[4]。
6.16 春溫·陰虛火旺證
春溫·陰虛火旺證(spring warmth with syndrome of exuberant fire due to yin deficiency[4])是指熱傷腎陰,心火亢盛,以身熱,心煩不得臥,舌紅,苔黃或薄黑而幹,脈細數等爲常見症的春溫證候[4]。
6.17 春溫·虛風內動證
春溫·虛風內動證(spring warmth with syndrome of internal stirring of deficient wind[4])是指水不涵木,虛風內動,以手足蠕動或瘛瘲,心中憺憺大動,甚則時時欲脫,形消神倦,齒黑脣裂,舌幹絳或光絳,無苔,脈虛等爲常見症的春溫證候[4]。
6.18 春溫·邪留陰分證
春溫·邪留陰分證(spring warmth with syndrome of pathogen retained in yin phase[4])是指邪熱未淨,羈留陰分,以夜熱早涼,熱退無汗,能食形瘦,舌紅,苔少,脈沉細略數等爲常見症的春溫證候[4]。